Funkcjonowanie intelektualne w okresie starzenia - cz. II

O jakości naszego życia decydują stan zdrowia, warunki materialne, warunki społeczne, ale przede wszystkim sprawność intelektualna.

Dlatego warto rozpoznać mechanizmy funkcjonowania intelektualnego osób starzejących się. Wszak nie tylko pragniemy być długowieczni. Chcemy także do końca swych dni zachować jasność umysłu, by cieszyć się pełnią życia.

(Na podstawie: Przemysław Marcinek - Instytut Psychologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu - Funkcjonowanie intelektualne w okresie starości – Gerontologia Polska, tom 15, nr 3, Via Medica.)

***

Starzenie się oznacza zmiany, a są to:

• zmiany uniwersalne - odnoszące się one do każdego człowieka w określonej grupie wiekowej, uwarunkowane procesem biologicznego dojrzewania organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi. Zmiany uniwersalne przypisane są do wieku, ludzie w podobnym wieku mają zbliżone doświadczenia (uwarunkowane podobieństwem zadań życiowych, wymagań społecznych i norm regulujących postępowanie) - podobnie spostrzegają, oceniają, interpretują różne doświadczenia, bo dysponują podobnymi narzędziami poznawania świata i samego siebie;

• zmiany wspólne -wynikające z przynależności do jakiejś społeczności, wspólnoty albo grupy oraz wiążą się z podobieństwem doświadczeń i przeżyć. Każde pokolenie żyje w tej samej kulturze oraz środowisku fizycznym i społecznym (w tym samym czasie historycznym), zaś poszczególne grupy pokoleniowe mogą się różnic miedzy sobą, ale przyczyną tych różnic jest nie wiek, a odmienne uwarunkowania środowiskowe, kulturowe, polityczne i ekonomiczne;

• zmiany indywidualne – wywołane specyficznymi czynnikami oddziałującymi tylko na dana jednostkę (mogą to być sytuacje traumatyczne, przypadkowe, nagłe zdarzenia).

Ponadto, w kontekście starzenia, możemy mówić o:

• zmianach rozwojowych o charakterze ilościowym i jakościowym (np. rozwoju zdolności meta poznawczych i samowiedzy),

• zmianach inwolucyjnych (w zakresie poziomu funkcjonowania intelektualnego związane z normalnym, fizjologicznym tzw. „zdrowym” starzeniem się),

• zmianach degeneracyjnych (wynikające z chorób układu nerwowego, które często towarzysza procesowi starzenia się).

Uwarunkowania zmian w obszarze intelektu mogą być bardzo różne i niekoniecznie bezpośrednio wiązać się z wiekiem. Porównania poziomu sprawności intelektualnej między poszczególnymi osobami ujawniają różnice wynikające między innymi z biologicznego wieku (który nie musi być tożsamy z metrykalnym), stanu zdrowia, warunków rozwoju, rodzaju aktywności, wykształcenia, zawodu, działania czynników społecznych, politycznych, ekonomicznych i różnych indywidualnych zdarzeń losowych.
Im dłużej człowiek żyje, tym więcej doświadcza, z jednej strony wie więcej, z drugiej zapomina o rzeczach, które z jego perspektywy są bezużyteczne. U niektórych osób wiedza się ukonkretnia, uszczegóławia, u innych przeciwnie – staje się bardziej abstrakcyjna, jest uogólniona, dotyczy relacji pomiędzy elementami, a nie samych elementów zdarzeń.