Demencja - czym jest?

Demencja (otępienie) to zespół objawów spowodowanych zmianami w mózgu, wywołanymi przez określone choroby.

Otępienie jest schorzeniem postępującym, co znaczy, że objawy z czasem nasilają się.
Tempo zmian chorobowych jest zmienne. U każdego chorego przebieg może być różny.

Objawy otępienia to:

• zaburzenia pamięci - na przykład zapominanie drogi do domu ze sklepu, kłopoty z przypominaniem sobie nazwisk znajomych osób czy nazw miejsc, albo niepamiętanie tego, co się wydarzyło tego dnia wcześniej;
• zaburzenia nastroju - szczególnie w przypadku, gdy schorzenie dotyka części mózgu odpowiedzialnych za kontrolowanie emocji; chorzy z otępieniem mogą odczuwać smutek, strach lub gniew bez jasnej przyczyny, albo w związku z uświadomieniem sobie choroby;
• zaburzenia mowy - upośledzenie mowy – oraz zdolności czytania i pisania.
• trudności z wykonywaniem codziennych czynności - w późniejszych fazach demencji postępujące uzależnienie od innych osób.

Wyróżnia się kilka rodzajów schorzeń otępiennych o zróżnicowanym podłożu, m.in.:

• choroba Alzheimera - najczęściej spotykana przyczyna otępienia. Uszkodzona chorobą tkanka odkłada się w mózgu w postaci „blaszek”, co powoduje uwiąd komórek mózgowych je otaczających. Choroba Alzheimera wpływa na gospodarkę chemiczną mózgu, co ogranicza przesyłanie informacje z jednej komórki do drugiej. Początek i rozwój choroby jest powolny i może trwać nawet kilka lat.  Choroba Alzheimera zaburza procesy pamięci i kojarzenia, ale też utrudnia przyswajanie nowych informacji – wydarzenia z niedalekiej przeszłości, umówione wizyty, wiadomości przekazywane przez telefon. Zapomina się ludzi i miejsca, pojawiają się trudności w porozumiewaniu się z ludźmi.  Chory często nie może znaleźć właściwego słowa na dany przedmiot lub osobę, co często prowadzi do frustracji i depresji.  Może obwiniać bliskich o chowanie przedmiotów, których po prostu nie może znaleźć, i w związku z tym odczuwać gniew.

• otępienie naczyniopochodne – zablokowane zostają tętnice doprowadzające krew do mózgu, czego efektem są drobne udary i obumieranie komórek w części mózgu pozbawionej tlenu. Niełatwo jest przewidzieć, w jakim tempie choroba będzie postępować.  Często przez wiele miesięcy, a nawet lat, stan się nie zmienia, aż nagle następuje gwałtowne pogorszenie. Objawy zależą od tego, w której części mózgu doszło do udarów.  Mogą to być kłopoty z pamięcią, słaba koncentracja, trudności z doborem właściwych słów, huśtawka nastroju, depresja.  Czasami występują halucynacje – chory widzi lub słyszy coś, czego tak naprawdę nie ma.  Można też zauważyć problemy ze zdrowiem fizycznym – na przykład trudności w chodzeniu lub nietrzymanie moczu.

• otępienie z ciałami Lewy’ego - ta forma otępienia bierze swoją nazwę od niewielkich kulistych ciał powstających wewnątrz komórek nerwowych. Ich obecność w mózgu prowadzi do zwyrodnienia tkanki mózgowej. Do głównych objawów należą zaburzenia pamięci, koncentracji i mowy. Objawy występujące w tym typie demencji przypominają choroby Alzheimera i Parkinsona. Natężenie dezorientacji może być różne o różnych porach dnia, często występują również halucynacje dotyczące ludzi i zwierząt, a także drżenie, napięcie mięśni, trudności w chodzeniu, upadki.

• otępienie czołowo-skroniowe (w tym choroba Picka) - w tym przypadku uszkodzenie mózgu zazwyczaj umiejscowione jest w części przedniej. W początkowych stadiach choroby częściej obserwuje się zaburzenia osobowości i zachowania niż problemy z pamięcią.

Istnieje wiele innych, rzadziej spotykanych chorób mogących powodować otępienie. Zalicza się do nich postępujące porażenie ponadjądrowe, zespól Korsakowa, chorobę Binswangera, HIV i AIDS oraz chorobę Creutzfeldta-Jakoba. Prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia jest także większe u chorych na stwardnienie rozsiane, chorobę neuronu ruchowego, chorobę Parkinsona i chorobę Huntingtona.

Zaburzenia pamięci - występujące u niektórych osób - mogą w opinii lekarza nie być na tyle nasilone, by można było stwierdzić chorobę Alzheimera lub inny rodzaj otępienia. W takich przypadkach używa się zwykle terminu „łagodne zaburzenia poznawcze”. Z badań wynika, że u niewielkiej liczby chorych (10-15%) z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi występuje zwiększone ryzyko pogorszenia do choroby Alzheimera.

Otępienie dotyka głównie osoby starsze, powyżej 65 roku życia. Może jednak występować u osób młodszych, nawet u 40-latków. W grupie 65-70 lat demencja dotyka jedną na 50 osób. Powyżej 80 roku życia dotyczy już jednej na pięć osób.
Otępienie dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiet.
Nie do końca wiadomo, czy pojawienie się otępienia jest uwarunkowane genetycznie. Wydaje się, że w rzadkich wypadkach choroby otępienne mogą być dziedziczne. U niektórych osób o określonych cechach genetycznych ryzyko rozwoju otępienia jest wyższe.

Większość form otępienia jest nieuleczalna, aczkolwiek prowadzone są badania nad nowymi lekami, szczepionkami i terapiami. Dostępne są natomiast leki czasowo łagodzące nasilenie objawów w niektórych rodzajach otępienia.

Wiele osób często obawia się, że pewne pojawiające się i niepokojące je problemy to objawy demencji, zwłaszcza gdy obserwują u siebie kłopoty z pamięcią. Zapominanie niekoniecznie jest pierwszym sygnałem otępienia - zaburzenia pamięci mogą być konsekwencją naturalnego starzenia się, stresu lub depresji. W rzadkich przypadkach objawy przypominające otępienie mogą być spowodowane niedoborem witamin lub nowotworem mózgu. Osoby zaniepokojone objawami zaobserwowanymi u siebie lub u kogoś bliskiego powinny porozmawiać o tym z lekarzem pierwszego kontaktu.

Prawidłowa diagnoza jest bardzo ważna, ponieważ pozwala na wyeliminowanie innych schorzeń mogących wywoływać objawy podobne do otępienia (na przykład depresji) i umożliwia podjęcie leczenia. Prawidłowe rozpoznanie choroby pozwoli pacjentowi i jego opiekunom na lepsze przygotowanie się i zaplanowanie nieuniknionej przyszłości.
Chorobę może zdiagnozować lekarz pierwszego kontaktu lub specjalista, taki jak geriatra (specjalizujący się w chorobach wieku starszego), neurolog (specjalizujący się w chorobach układu nerwowego) lub psychiatra. Konieczne może być wykonanie różnego rodzaju testów psychologicznych, służących do oceny pamięci i zdolności wykonywania codziennych czynności.

Czy otępieniu można zapobiec? W chwili obecnej nie wiemy, co powoduje większość schorzeń prowadzących do rozwoju otępienia. Trudno jest w związku z tym stwierdzić, w jaki sposób można mu zapobiegać. Istnieją dowody wskazujące na to, ze zdrowa dieta i styl życia mogą chronić przed otępieniem. W szczególności niepalenie papierosów, regularne zażywanie ruchu, unikanie tłustych potraw i aktywność umysłowa w starszym wieku mogą zmniejszać ryzyko rozwoju otępienia naczyniopochodnego i choroby Alzheimera.


(Wykorzystano publikację serwisu www.alzheimers.org.uk.)