Sprawność intelektualna

To, czy radzimy sobie z codziennością zależy od tego, czy potrafimy się uczyć.

Uczenie się jest jednym z najbardziej stresujących przejawów aktywności intelektualnej, ponieważ wymaga uwagi, określania celów, ułożenia harmonogramu działań oraz wysiłku w celu zrozumienia informacji, którą usłyszeliśmy bądź przeczytaliśmy.

Nie chodzi tylko o zdobywanie nowych informacji, ale o rozumienie napływających informacji, a także nabywanie nowych nawyków – zarówno w odniesieniu do otoczenia, jak i siebie.

Zmieniają się rzeczy wokół nas, zmianie ulega nasze ciało i nasz potencjał, stare umiejętności mogą nie pasować do rzeczywistości. Musimy zatem ćwiczyć i pamięć i umiejętność uczenia się...

Ucząc się, mózg musi przeanalizować nowe informacje, czy mamy już te lub podobne dane i trzeba je tylko przywołać, czy też wymagają usystematyzowania, kodowania i zachowania w taki sposób by można je było przywołać i wykorzystać w odpowiednim czasie i miejscu.

W procesie starzenia się zmiany zachodzą także w sposobie funkcjonowania mózgu. Zmiany te są bardzo indywidualne, a najbardziej uwidaczniają się w procesie zapamiętywania i przywoływania, przy czym starzenie się nie musi wpływać na radzenie sobie z życiem codziennym – zdolność do uczenia się jest zachowana i mózg funkcjonuje.
Możemy usprawnić swoją pamięć poprzez nauczenie się jak się uczyć lub poprzez wykorzystanie pewnej strategii. Pamięć składa się bowiem z wielu wyspecjalizowanych procesów psychicznych związanych ze zdobywaniem i wykorzystaniem pewnego typu wiedzy. Najważniejsza jest motywacja i praca.

Zapamiętywanie rozwija się, kiedy komórki nerwowe wytworzyły drogi ruchowe i stworzyły złożone sieci, w wyniku czego w mózgu tworzy się wspomniana sieć komórek nerwowych z drogami ruchowymi, tj. miejsca gdzie przechowywana jest wiedza i umiejętności nabyte w ciągu całego życia. Miejsc takich powstaje bardzo wiele, a doświadczenie powstaje z archiwizacji takich trwałych miejsc. Dlatego starszy mozg jest bardziej wydajny niż młody. Ćwiczenia wszystkich składników mózgu pomagają w jego usprawnieniu.

W trakcie procesu uczenia się ważna jest umiejętność koncentrowania się i kierowania naszymi działaniami są ważne. Umiejętność ta kojarzona jest ze skupieniem się na głównej kwestii, z cierpliwością, kończeniem tego co się zaczęło, poprawnością i z umiejętnością eliminowania zewnętrznych czynników stresu.

Odległa, długotrwała pamięć obejmuje naszą zdobytą wiedzę i umiejętności. Na etapie przywoływania, dane wyszukiwane są z pamięci długotrwałej i przekazywane do pamieci roboczej, gdzie są weryfikowane i wykorzystywane. Powtarzanie ma wpływ na przywoływanie, a poprzez to – na uczenie się. Jeśli nie powtarzamy tego, czego nauczyliśmy się wcześniej, to znika to z naszej pamięci. Zdolność do uczenia się czegoś nowego i zapamiętywania tego w pamięci zachowuje się przez cale życie.

W celu zachowania wiedzy i umiejętności zaleca się łączenie starych danych z nowymi, myślenie o różnicach i podobieństwach, znajdowanie nowych skojarzeń i łączenie wszystkiego z doświadczeniem emocjonalnym. Warto wiedzieć, że wszystkie zapamiętane informacje zachowują się w takim samym stopniu. Zachowuje się też cała wiedza i wszystkie nabyte wcześniej umiejętności, choć z wiekiem przywoływanie wymaga większego wysiłku. Zdolność do przywoływania zachowuje się dzięki tworzeniu skojarzeń i identyfikacji, a zdolność do uczenia się pozostaje. Ważne jest rozumienie nowego materiału. W procesie rozumienia, zdolność do widzenia czegoś znanego w tym, co nowe pomaga nam w zrozumieniu. Im więcej dana osoba się nauczyła, tym mniej jest dla niej rzeczy kompletnie nowych. W nowych informacjach są fragmenty ze starej wiedzy, co pomaga zapamiętać nowe informacje.

Z upływem lat, zapamiętywanie przebiega coraz wolniej i zdolność do zachowywania danych słabnie. Ale wszystkie wcześniej zapamiętane informacje bardzo dobrze zachowują się w pamięci, tak jak wcześniej.
Funkcjonowanie mózgu spowalnia się w zakresie czynności, które wymagają inicjatywy i wysiłku. Wpływ kilku czynników, takich jak stres czy zmęczenie zwiększa się, zmęczenie i szybkie tempo życia mają większy wpływ na funkcje pamięciowe ludzi starszych niż młodych. Skupianie się na dwóch czy więcej czynnościach równolegle nie działa tak jak dawniej, a zatem uczenie się wymaga pełnej koncentracji. Zdrowa starsza osoba kontroluje swój mózg i przyznaje się nawet do najmniejszych problemów.

Badania mózgu wykazują, że objętość płata czolowego zmniejsza się szybciej niż innych części mózgu. Zmiany w funkcji mózgu, ich lokalizacja i zakres są bardzo indywidualne. Zmiany są spowodowane również przez ogólny stan zdrowia, zmniejszona aktywność, czynniki wpływające na metabolizm i inne czynniki genetyczne. Na zdolność do uczenia się wpływ mają choroby, niezdrowy styl życia, niska aktywność fizyczna, depresja i kontakty społeczne.

Edukacja wspiera utrzymywanie mózgu w dobrym stanie w sensie funkcji i pomaga w radzeniu sobie na co dzień. Ważnym jest stałe używanie mózgu, uprawianie hobby wymagającego wysiłku intelektualnego, takiego jak rozwiązywanie krzyżówek, uczestniczenie w quizach, rozwiązywanie sudoku, które dają też możliwość funkcjonowania w grupie.

Sami możemy usprawnić swój mózg, jeśli wiemy jak mózg funkcjonuje, jakie są nasze potrzeby i sposoby zachowania, nasze słabe i mocne strony. Na przykład do jakiego typu aktywności poznawczej należymy. Pierwszy typ ludzi to ludzie wizualni, zauważają i pamiętają to co widzieli, drugi typ to ludzie audio, którzy lepiej pamiętają to co słyszeli oraz trzeci typ to ludzie kinestetyczni, którzy pamiętają dane przy których recepcji doświadczyli ruchu mięsni.
Uczenie się to zmaganie się ze sobą i ćwiczenie przezwyciężania własnego lenistwa. Uczenie się umiejętności oparte jest na zasadach i taktykach, które czynią zdobywanie wiedzy i nabywanie umiejętności łatwiejszym, bardziej wydajnym i bardziej interesującym. Uczenie się jest procesem rozpoczynającym się od określenia celów uczenia się, rozplanowania czasowego i odbywa się przy użyciu umiejętności koncentrowania się.

Samo stymulacja i blokowanie negatywnego myślenia, które towarzyszą wiekowi starszemu, stanowią wielką pomoc. Dobrze jest pamiętać, że idzie się „przez trudy do gwiazd”, że „powtarzanie jest matką nauki” – powiedzenia te tak samo stosują się do wieku starszego jak i młodszego. Chęć zdobywania nowej wiedzy wskazuje na dobre zdrowie psychiczne i jest warte wysiłku.

Łatwiej uczyć się, gdy informacje są dla nas interesujące i niezbędne w przyszłości. Warto jest zatem wyjaśnić sobie gdzie zamierzamy wykorzystać pozyskane informacje i przypominać sobie o tym.

Jeśli nauczyłeś się czegoś, postaraj się to zastosować. Ekscytuje nas to, czego już się nauczyliśmy. Miło jest gdy osoba, która pozyskała pewne informacje, czegoś się nauczyła, może przekazać je dalej. Najlepiej opanowujemy dany materiał, gdy uczymy go innych ludzi.

Z wiekiem ludzie nabywają pewien pakiet wiedzy i doświadczenia, który umożliwia im kontynuowanie aktywnego uczestnictwa w działaniach społecznych, doświadczania rzeczy nowych, wnoszenia własnego wkładu i starzenia się z godnością i szczęśliwie.

(Podręcznik do ćwiczenia umysłu dla osób starszych; MindWellness - Improvement of the Learning Capacities and Mental Health of Elder People; EACEA – Grundtvig; 2010, tłum: Maria Stelmasiewicz)